Светскиот ден на ракот кој се одржува секој 4 Февруари е глобална иницијатива за обединување предводена од Унијата за меѓународна контрола на ракот (UICC).

Со подигање на свеста низ целиот свет, подобрување на образованието и катализирање на лична, колективна и владина акција, сите ние работиме заедно за да го замислиме светот како место каде што се спасуваат милиони смртни случаи од рак што може да се спречат. Пристапот до третман и грижата спасува живот и треба да е еднаква за сите – без разлика кои сме  или каде живееме.

Оваа 2024 година, глобалната заедница за ракот го одбележува Светскиот ден на ракот  4 февруари, со слоганот „Еднаков пристап до грижата за ракот“, и повикот да ги обединиме нашите гласови и да преземеме акција.Да го отстраниме  јазот во негата, јазот во вештините и недостигот на квалификувани здравствени работници.Тоа ќе овозможи еднаков пристап до грижата за ракот.

И Центарот за јавно здравје Битола, со бројни активности, се приклучуваме на оваа кампања за да ги повикаме сите, колективно и индивидуално, да се заложат за зајакнување на активностите насочени кон подобрување на пристапот до квалитетна нега, вклучувајќи скрининг, рано откривање, третман и палијативна нега. 

Што се случува кога дејствуваме

Повеќе од една третина од случаите на рак може да се спречат. Уште една третина може да се излечи ако се открие рано и се третира правилно.Со имплементирање на стратегии соодветни на ресурсите за превенција, рано откривање и лекување, можеме да се спасат милиони животи секоја година.

Напредок

Денес, знаеме повеќе за ракот од кога било досега.Преку инвестирање во истражување и иновации, е сведоци сме на извонредни откритија во медицината, дијагностиката и научното знаење.Колку повеќе знаеме, толку повеќе можеме да напредуваме во намалувањето на факторите на ризик, зголемување на превенцијата и подобрување на дијагнозата, превенцијата, третманот и грижата за ракот.

Влијание

Во последниве години, Обединетите нации, Светската здравствена организација и другите агенции на ОН ја препознаа итната потреба за глобална посветеност.Кога лидерите зборуваат и преземаат акција, ние си даваме шанса да направиме историја и да се движиме кон свет без рак.

Капитал

Денес, повеќе од половина (65%) од смртните случаи од рак се случуваат во најнеразвиените делови на светот. Дури и ако живеете во земја со повисоки приходи, нееднаквостите сè уште постојат меѓу заедниците со пониски приходи, имигрантите, бегалците и руралните заедници.

Еднаков пристап до превенција, дијагноза, третман и нега на рак може да спаси животи.

Промена

Преку подигање на јавната и политичката писменост и разбирање околу ракот, го намалуваме стравот, го зголемуваме разбирањето, ги отфрламе митовите и заблудите и ги менуваме однесувањата и ставовите.

Секоја година 10 милиони луѓе умираат од рак.

Тоа е повеќе од ХИВ/СИДА, маларија и туберкулоза заедно.

До 2030 година, експертите предвидуваат смртните случаи од рак да се искачат на 13 милиони,

ако не дејствуваме.

Без разлика кои сме или каде живееме, сите ние заслужуваме пристап до точни информации за ракот и квалитетни услуги во превенција, дијагноза, третман и поддршка. Тоа се најголемите бариери во обезбедувањето квалитетна грижа за ракот.

Една од најголемите пречки со кои се соочуваме денес во обезбедувањето квалитетна нега за ракот е недостигот од обучени здравствени работници. Несоодветната едукација на давателите на здравствени услуги е едно од најитните прашања во обезбедувањето и добивањето квалитетна нега за рак. Решавањето на јазот е најјасниот начин за постигнување на предок во намалувањето на ракот. Во многу делови на светот, а особено во оддалечените и руралните региони, постои сериозен недостиг од даватели на здравствени услуги за рак (особено онколози, клинички онколози,специјалисти онколози на пример:гинеколошки онколози, детски онколози, и медицински сестри за онкологија).

Недостаток на вештини

Како што расте бројот на случаи на рак и се зголемува јазот во вештините, ова врши притисок врз здравствените работници и здравствените системи, што влијае на квалитетот на грижата за пациентите и дополнително ги влошува разликите во здравјето во врска со ракот,кои веќе постојат.

Превенција и намалување на ризиците и намалување јазот во знаење

Повеќе од една третина од канцерите се превентабилни, тоа значи дека може да влијаеме врз намалување на ризикот.Најмалку една третина од ракот може да се спречи, што ни ги дава сите причини да се залагаме за избор на здрав живот и превентивни стратегии за да го намалиме ризикот од развој на рак.

За нашето здравје што можеме да направиме?

Пристапот до податоците и знаењето за рак, нė прави сите многу посилни.

Сложена тема како ракот има многу прашања. Можеби не знаете од каде да започнете и како да се справите со прашањата што ги имате – како некој заинтересиран да дознае повеќе за ракот, или како лице на кое му е дијагностициран рак или личност во нивната мрежа да најде поддршка. Во некои култури, ракот е сè уште табу тема и универзално, за многумина од нас, тоа е тешко и непријатно. Сепак, отвореното зборување за ракот ја подигнува свеста, ги подобрува исходите и на крајот може да спаси животи. Нема строги правила за тоа како да се зборува за ракот исто како што не постои „вистински начин“ или „погрешен пат“ за вас и вашето семејство и пријателите да се справите со ракот. Ова е наменето само како водич за да го најдете најдобриот начин да започнете да зборувате за ракот. 

Не секој вид на рак може да се спречи, но знаеме дека можеме да спречиме многу видови на рак само преку избор на животниот стил. Според Светската здравствена организација, најмалку една третина од обичните видови на рак може да се спречат преку здрава исхрана, одржување на здрава тежина и физичка активност. Како поединци можеме да преземеме одговорност за нашето здравје, вклучително и вакцинирање и потсетување на другите да се вакцинираат, одржување здрав и активен животен стил, избегнување алкохол, тутун и прекумерна/долго изложување на сонце

1.Пушење

Употребата на тутун е единствената најголема причина за рак што може да се спречи, а престанувањето со пушењето е една од најдобрите работи што можеме да ги направиме за да го намалиме ризикот од рак. Утврдено е дека употребата на тутун предизвикува околу 15 различни видови на рак, вклучително и орален карцином, рак на белите дробови, црниот дроб, желудникот, цревата и јајниците, како и некои видови леукемија (рак на крвта). Откажувањето на која било возраст може да направи огромна разлика, зголемувајќи го вашиот животен век и подобрување на квалитетот на животот1.

2.Алкохол

Алкохолот е силно поврзан со зголемен ризик од неколку видови на рак. Со намалување и ограничување на количината на пиење, можете да го намалите ризикот од рак на устата, фаринксот, гркланот, хранопроводникот, цревата и дојката, а исто така може да го намалите ризикот од рак на црниот дроб и дебелото црево.

3.Физичка активност

Одржувањето на здрава тежина и правењето физичка активност дел од вашето секојдневие може да помогне да се намали ризикот од неколку видови на рак, кои вклучуваат рак на мочниот меур, дојката, дебелото црево, ендометријален, хранопроводникот, бубрезите и желудникот.

4.Ултравиолетово зрачење

Без разлика каде живеете или бојата на вашата кожа, ублажете ја изложеноста на ултравиолетово зрачење од сонцето и избегнувајте солариуми и солариуми за да го намалите ризикот од рак на кожата. Останувањето под сенка, покривањето на кожата и избегнувањето на подолги периоди на изложување на сонце се некои начини да се заштитите.

Брз факт: тутунот предизвикува 8 милиони смртни случаи секоја година и сочинува најмалку 25% од сите смртни случаи од рак2.

5.Опасности на работното место

Некои луѓе ризикуваат да бидат изложени на супстанца што предизвикува рак поради работата што ја вршат. На пример, откриено е дека работниците во хемиската индустрија за бои имаат повисока инциденца од нормалната на рак на мочниот меур. Азбестот е добро позната причина за рак на работното место – особено рак наречен мезотелиом, кој најчесто ја зафаќа покривката на белите дробови. Во овој случај, азбестот не е присутен само на работните места, туку може да се најде и во постарите домови и згради.

6.Вакцинирајте се

Се проценува дека хроничните инфекции (најчесто предизвикани од вируси) предизвикуваат приближно 16% од сите видови рак на глобално ниво. Некои од најчестите форми на рак како што се ракот на црниот дроб, грлото на матката и желудникот се поврзани со инфекции со вирусот на хепатитис Б (ХБВ), хуманиот папиломавирус (ХПВ) и бактеријата Хеликобактер пилори вирусот (H, pylori), соодветно. Денес, постојат безбедни и ефективни вакцини против ХБВ и ХПВ, кои можат да помогнат во заштитата од ракот на црниот дроб и грлото на матката поврзан со инфекции.

Училиштата можат да обезбедат информации за факторите на ризик за рак и да бидат шампиони за здраво однесување меѓу децата, вработените, родителите, семејствата и пошироката заедница, особено, тие можат да негуваат средина што поддржува добра исхрана и физичка активност.

Работодавачите можат да спроведат политики на работното место за да се спречи професионалната изложеност на агенси кои предизвикуваат рак, како што се азбест и други канцерогени на работното место, како и да создаваат простори без чад и да промовираат физичка активност и здрава исхрана кај своите вработени.

Градовите и заедниците можат да преземат водство во создавањето квалитетна урбана средина која го промовира и штити здравјето и благосостојбата на своите граѓани. 

Финансиската состојба на нациите, поединците и семејствата има огромно влијание врз одржливиот економски и човечки развој. Со фокусирање на спасување животи, можеме да заштедиме и пари.

 Обработка: Др. Марија Врчковска  спец. по социјална медицина