Центарот за Јавно Здравје Битола, преку Советувалиштето за сексуално ии репродуктивно здравје, оваа година активно се приклучи кон одбележувањето на Јануари 2024 година, како  месецот за подигање на свеста за ракот на грлото на матката.

 Овој месец секоја година, СЗО преку Интернационалната агенција за истражување на ракот (IARC), го одбележува со цел да се истакнесе  што треба да се направиза светот да ја елиминира оваа болест до крајот на овој век . При тоа се промовираат на алатките што се достапни за постигнување на оваа цел. .

Секоја година,од 2007 год,се одбележува и Европската недела на превенција од рак на грлото на матката. Иницијативата е покрената од Европската асоцијација за борба против рак на грлото на матката (ECCA).

Главната причина за рак на грлото на матката е постојаната инфекција со високоризични типови на хуман папиломавирус (ХПВ), исклучително честа фамилија на вируси кои се пренесуваат преку сексуален контакт. Ракот на грлото на матката е една од најпревентивните и најизлечивите форми на рак. Меѓутоа, во 2020 година, околу 604.000 жени биле дијагностицирани со рак на грлото на матката ширум светот и околу 342.000 жени починале од оваа болест; повеќето од овие случаи и смртни случаи (~ 90% за двете) се случиле во земјите со низок и среден приход.

На земјите им остануваат уште само 6 години, до 2030 година, за да ги исполнат целите на Светската здравствена организација (СЗО) кои ќе помогнат елиминацијата на ракот на грлото на матката да стане реалност во оваа амбициозна временска рамка. Неодамнешното истражување на научниците од IARC и партнерските институции сугерира дека овие цели ќе бидат пропуштени освен ако земјите не ги зголемат програмите за скрининг, не го подобрат опфатот на вакцинацијата против ХПВ и не го прошират пристапот до соодветниот  третман.

За да се елиминира ракот на грлото на матката како јавно здравствен проблем до 2100 година, сите земји мора да достигнат и одржуваат стапка на инциденца од помалку од 4 нови случаи на рак на грлото на матката на 100 000 жени годишно. Постигнувањето на таа цел се потпира на три клучни столба и нивните соодветни цели:

Вакцинација: 90% од девојчињата целосно вакцинирани со ХПВ вакцина до 15-годишна возраст;(Нова четиривалентна ХПВ вакцина кај девојчиња и момчиња на возраст од 9-14 години наспроти воспоставена четиривалентна ХПВ вакцина кај жени на возраст од 15-26)

Скрининг: 70% од жените да бидатопфатени со помош на тест со високи перформанси до 35-годишна возраст и повторно до 45-годишна возраст;

Третман: со кој, 90% од жените со предканцероген и 90% од жените со инвазивен карцином,би се справиле.

Секоја земја треба да ги исполни целите од 90–70–90 до 2030 година за да тргне на патот кон елиминирање на ракот на грлото на матката до крајот на овој век.

Научниците од IARC спроведуваат истражување што ги унапредува овие три области, како што е проучувањето на имунолошкиот одговор на различниот број на дози на ХПВ вакцината. Благодарение на овие проценки, сега е познато дека единечна доза на вакцина нуди соодветна заштита за неутрализирање на вирусот и дека имуногеноста на една доза останува висока дури и 10 години по вакцинацијата. Во голема мера врз основа на овие резултати и поврзаните истражувања на IARC, СЗО неодамна препорача да се поддржи распоредот за единечна доза за ХПВ вакцинација. 

Слоганот на овогодинешната кампања е „ЗАЕДНО ПРОТИВ РАК НА ГРЛОТО НА МАТКАТА“, а целта е да ги поттикне жените од сите возрасти да размислуваат за важноста од зачувување на своето репродуктивно здравје, како и да ги мотивира да одвојат барем еден ден во текот на година да го посетат својот лекар и да извршат дел од расположливите превентивни прегледи кои можат навремено да ги откријат раните премалигни промени и да го спречат понатамошниот развој на болеста и нејзиниот евентуален фатален исход.

Редовните гинеколошки прегледи, спроведувањето на организирана скрининг програма и вакцинацијата против ХПВ се од најголемо значење во превенцијата од оваа болест!                                              

 ШТО ТРЕБА ДА ЗНАЕМЕ ЗА РАК НА ГРЛОТО НА МАТКАТА ?                                                  

Ракот на грлото на матката е малигнен тумор, локализиран на долниот дел од матката свртен кон вагината, кој настанува кога некои клетки на грлото на матката се менуваат и почнуваат неконтролирано да се размножуваат. Најчесто се јавува на возраст од 35 до 50 години, но може да се појави и на помлада или постара возраст.

 За грлото на матката

Грлото на матката е долниот, тесен дел од матката во женскиот репродуктивен систем. Матката држи растечки фетус за време на бременоста. Грлото на матката го поврзува долниот дел од матката со вагината и заедно со вагината го формира породилниот канал.                                                 

За абнормалните  клетки во грлото на матката кои можат да станат рак

Ракот на грлото на матката започнува кога здравите клетки на површината на грлото на матката се менуваат или се инфицираат со хуман папиломавирус (ХПВ) и растат надвор од контрола, формирајќи маса наречена тумор. Долготрајната инфекција со ХПВ на грлото на матката може да резултира со рак, што доведува до маса или тумор на грлото на матката. Туморот може да биде канцероген или бениген. Канцероген тумор е малиген, што значи дека може да се прошири на други делови од телото. Бениген тумор значи дека туморот нема да се шири.

Најпрво, промените во клетката се абнормални, а не канцерогени и понекогаш се нарекуваат „атипични клетки“. Истражувачите веруваат дека некои од овие абнормални промени се првиот чекор во низата бавни промени кои можат да доведат до рак. Некои од атипичните клетки исчезнуваат без третман, но други можат да станат канцерогени. Оваа фаза на преканцерозна болест се нарекува „цервикална дисплазија“, што е абнормален раст на клетките. Понекогаш, ткивото на дисплазија треба да се отстрани за да се спречи развојот на ракот. Често, ткивото на дисплазија може да се отстрани или уништи без да му наштети на здравото ткиво. Сепак, понекогаш е потребна хистеректомија за да се спречи рак на грлото на матката. Хистеректомија е хируршко отстранување на матката и грлото на матката.                                                                                             

  ДАЛИ МОЖЕ ДА СЕ СПРЕЧИ РАК НА ГРЛОТО НА МАТКАТА?                                           

Развојот на оваа болест може да се спречи со откривање на рани премалигни промени во клетките на површинскиот слој на грлото на матката. Некои од овие промени се благи, често без никакви симптоми и можат спонтано да се решат, но има и такви кои, доколку не се отстранат навреме, можат да прераснат во рак на грлото на матката во период од неколку години.                                              

ЗНАЦИ И СИМПТОМИ КОИ ПРЕДУПРЕДУВААТ НА РАК НА ГРЛОТО НА МАТКАТА                                            

• крварење за време и по сексуален однос

• крварење помеѓу две менструации

• продолжено менструално крварење

 • крварење после менопауза

• зголемен вагинален исцедок и покрај применетата терапија

• повторени рани или оштетување на мукозната мембрана на грлото на матката

• болка во долниот дел на грбот или ногата, отекување на нозете

Постоењето на еден или повеќе од горенаведените симптоми предизвикува сомнеж за постоењето на рак на грлото на матката и никогаш не треба да се игнорира, особено ако траат долго или ако се повторуваат. Доколку ги забележите, обратете се кај вашиот гинеколог.                                               

КОИ СЕ НАЈЧЕСТИ ФАКТОРИ НА РИЗИК ЗА  РАК НА ГРЛОТО НА МАТКАТА?                                                 

Главниот фактор на ризик е долгорочна инфекција со одредени типови на хуман папиломавирус (ХПВ).

Постојат над 200 типови на ХПВ, од кои околу 40 предизвикуваат инфекции на мукозната мембрана на гениталните органи кај двата пола. Некои од нив предизвикуваат промени во површинските клетки на грлото на матката што на крајот може да се развијат во рак на грлото на матката.Во 99,7% од случаите на рак на грлото на матката има ХПВ инфекција! Во дури 70% од случаите, предизвикувачкиот агенс е еден од високоризичните типови на ХПВ (16 и 18), за кои е докажано дека се онкогени!

Имајќи предвид дека главен фактор на ризик за рак на грлото на матката е долготрајната инфекција со одредени типови на Хуман папилома вирус (ХПВ), се смета дека најефикасната примарна превентивна мерка против оваа болест е навремената имунизација против хуманиот папилома вирус. Оваа интервенција се смета за исплатлива, особено за земјите каде ресурсите се ограничени, зачестеноста на ХПВ инфекцијата е висока, а покриеноста со превентивни прегледи е мала.Повеќето земји од Европската Унија воведоа имунизација против ХПВ. Во земјите како што се САД, каде што вакцината се користи од 2006 година, и Австралија, каде што е забележан висок опфат со имунизација, веќе е забележано значително намалување на бројот на заразени со ХПВ, појава на преканцерозни промени во грлото на матката кај младите жени е поретко, како и гениталните брадавици кај двата пола.Со ХПВ вакцина во Северна Македонија се вакцинираат само девојчиња, со наполнети 12 години, со давање на две дози на вакцина, на растојание од шест месеци.Ако не вакцинирано согласно календарот,може вакцинирање најкасно до 19 год.

Меѓутоа, она што е многу важно да се истакне е дека имунизацијата, колку и да е безбедна и ефикасна превентивна мерка, во никој случај не ја исклучува потребата од редовни превентивни прегледи, особено ако се земе предвид дека постоечките вакцини не штитат од сите видови на хуман папиломавирус.                                                

ДАЛИ ХПВ-ИНФЕКЦИЈАТА Е ЕДИНСТВЕНАТА АЛКА ВО СИНЏИРОТ НА КАРЦИНОМ НА ЦЕРВИКСОТ ИЛИ САМО ЕДЕН ОД ФАКТОРИТЕ НА РИЗИК?           ХПВ инфекцијата е неопходен, но не и доволен фактор на ризик за рак на грлото на матката!                                              

 КОЈ Е ОД ЗГОЛЕМЕН РИЗИК ОД ОВОЈ КАРЦИНОМ?                                              

Жените со висок ризик за развој на рак на грлото на матката се:

• пушачи,

• со ослабен имунолошки систем (ХИВ инфекција, имуносупресивна терапија),

• кој рано стапил во сексуални односи (пред 16-годишна возраст)

• кои имале голем број сексуални партнери,

• кои практикуваат сексуални односи без заштита (кондом),

 • кои не одат на редовни прегледи,

• кои користат орални контрацептиви неколку години,

 • со прекумерна телесна тежина,

 • со чести воспаленија на вагината и матката.

  Јас.

  ДАЛИ МОЖЕ ДА СЕ СПРЕЧИ РАК НА ГРЛОТО НА МАТКАТА?                            

Ракот на грлото на матката не е наследна болест и може да се спречи!                                                                                              

 ШТО Е РАНО ОТКРИВАЊЕ НА РАК НА ГРЛОТО НА МАТКАТА?

Потребни се неколку години за промените на грлото на матката предизвикани од долготрајна вирусна инфекција да се претворат во рак. Редовните прегледи имаат за цел да ги пронајдат промените на грлото на 

матката рано, пред да се развие ракот, кога тие можат лесно да се отстранат. Со оваа цел, Република Македонија започна организирана скрининг програма за рано откривање на рак на грлото на матката, која е бесплатна за сите жени на возраст од 25 до 64 години.

Скринингот за рано откривање на рак на грлото на матката се врши со едноставен ПАП тест.                                              

 Како се прави ПАП тестот?

При краток и безболен гинеколошки преглед се зема брис од површината на грлото на матката, кој потоа се испраќа во лабораторија, каде се анализира под микроскоп во потрага по изменети (абнормални) клетки. Овој преглед се нарекува ПАП тест. Испитувањето никогаш не се прави за време на менструацијата. Два дена пред прегледот не треба да имате сексуални односи и да не користите никакви вагинални влошки. Пап тестот прво се прави две години по ред, а потоа, доколку претходните два резултати биле нормални, на секои три години.                                                

Колку често треба да се подложувате на скрининг?

Скринингот за рак на грлото на матката е суштински дел од здравјето на жените и треба да биде неопходен рутински скрининг за секоја жена. Без оглед на тоа кога за прв пат сте почнале да имате секс, треба да започнете со скрининг на 21-годишна возраст. Возраста и медицинската историја ќе одредат колку често треба да правите скрининг за рак на грлото на матката и кои тестови треба да ги правите.

Жените на возраст од 21 до 29 години треба да прават ПАП тест на секои 3 години.

За жени на возраст од 25 до 29 години, може да се земе предвид само тестирање за ХПВ, а исто така се препорачуваат ПАП тестови.

Жените на возраст меѓу 30 и 65 години можат да подлежат на ПАП тест плус ХПВ тест (ко-тестирање) на секои 5 години или можат сами да прават ПАП тест на секои 3 години и ХПВ тест на секои 5 години.

Скрининзите за рак на грлото на матката се важни и треба да се прават редовно по консултација со лекар. Бидејќи ракот на грлото на матката е канцер со бавно развој, може да се лекува доколку се открие навреме. 

*Бидете одговорни. 

*Тестирај се. 

 *Добијте го потребниот третман. 

*Победете во борбата против ракот на грлото на матката.                                              

Изработил: др. Марија Врчковска, спец. по социјална медицин